Αντονέν Αρτώ, ο υπερρεαλιστής Έλληνας
Ο Αντονέν Αρτώ ανήκει στην κατηγορία συγγραφέων και καταραμένων ποιητών που διάβαζα στα νιάτα μου, στην συνείδησή μου υπήρξε πάντα ένας από την «κακή παρέα» των υπερρεαλιστών που με μάγεψαν εκείνη την εποχή: Μπωντλαίρ, Ελυάρ, Ρεμπό, Νταλί, Μπουνιουέλ και τόσοι άλλοι. Δύο ήταν τα κινήματα που ενέπνευσαν τα νιάτα μου: η μπίτνικ επανάσταση της Αμερικής και ο σουρρεαλισμός της Ευρώπης , κυρίως της Γαλλίας και της Ισπανίας των αρχών του εικοστού αιώνα. Όταν είσαι πολύ νέος αναζητάς την επανάσταση, την διαφορετικότητα, την φυγή από το κατεστημένο, τον ρομαντισμό. Πώς είναι δυνατόν να μην ερωτευτείς τον άνθρωπο που είπε: «Ένας κόσμος που μέρα νύχτα τρώει όλο και περισσότερο αυτά που δεν τρώγονται, για να φέρει σε πέρας την κακή του πρόθεση, δεν έχει παρά να το βουλώσει.»
Τα χρόνια πέρασαν τραγικά γρήγορα και εγώ κοντεύω τα πενήντα. Η άγρια πραγματικότητα αυτού που ονομάζουμε «κατεστημένο» με συνεπήρε στον ρυθμό της: επαγγελματικές ασχολίες, καθημερινές δοσοληψίες, έρωτες, οικογενειακές υποχρεώσεις. Οι καιροί πέρασαν, οι εποχές άλλαξαν, νέες μόδες ήρθαν σε όλα, ακόμα και στους συγγραφικούς ήρωες της νεολαίας. Οι παλιές αγάπες όμως των νεανικών μας χρόνων παραμένουν μέσα μας και ποτέ δεν ξεχνιούνται. Φτάνει μια μικρή σπιθίτσα για να ξανανάψουν γοργά.
Για εμένα έναυσμα της μικρής αυτής σπιθίτσας υπήρξε η θεατρική παράσταση που είδα χθες το βράδυ. Ήταν το έργο μιας Ελληνίδας συγγραφέως, που ονομάζεται Ιόλη Ανδρεάδη, με τίτλο «Αρτώ, Βαν Γκογκ», πρόκειται για έναν μονόλογο. Η κυρία Ανδρεάδη ορμώμενη από αληθινά γεγονότα και συγκεκριμένα από ένα δοκίμιο που έγραψε ο ίδιος ο Αντονέν Αρτώ για την αυτοκτονία του Βαν Γκογκ και από την αλληλογραφία και την σχέση του Βαν Γκογκ με τον Γκωγκέν, στήνει μια καταπληκτική, φανταστική διάλεξη του Αρτώ. Σε αυτήν την διάλεξη ο ποιητής, ηθοποιός και σκηνοθέτης Αντονέν Αρτώ αναλύει στο κοινό- σε όλους εμάς δηλαδή- τους λόγους που οδήγησαν τον ζωγράφο Βαν Γκογκ στην αυτοκτονία. Ο Βαν Γκογκ δεν ήταν τρελός όπως θα ήθελε να πιστεύει η πλειονότητα της κοινωνίας, ο διάσημος καλλιτέχνης ήταν ευαίσθητος, ένας παρεξηγημένος, αγαθός και ρομαντικός άνθρωπος που δεν μπόρεσε να βρει την ευτυχία και που δεν μπόρεσε να αντέξει την μιζέρια και την ποταπότητα του μέσου ανθρώπου.
Ποιος ήταν όμως ο Αντονέν Αρτώ; Ένας υπερρεαλιστής ποιητής, ηθοποιός και σκηνοθέτης- θεατρολόγος που έζησε στην Γαλλία του περασμένου αιώνα, για μεγάλες περιόδους της ζωής του έζησε έγκλειστος στα φρενοκομεία εκείνης της εποχής. Όσο ήταν ελεύθερος έγραφε ποιήματα και δοκίμια και φανταζόταν νέες μεθόδους παρουσίασης των θεατρικών έργων, ενέπνευσε τον Νταλί και τον Μπουνιουέλ να φτιάξουν το κλασικό φίλμ «Ανδαλουσιανός σκύλος», ως ηθοποιός εμφανίστηκε σε έργα για τον Ναπολέοντα και την Ζαν Ντ’ Αρκ, εμπνεύστηκε από το θέατρο και τους παραδοσιακούς χορούς του Μπαλί, ταξίδεψε στο Μεξικό και εθίστηκε στο όπιο.
Θέλω να εκφράσω ένα μεγάλο ευχαριστώ στην Ιόλη Ανδρεάδη που με έκανε να ξαναθυμηθώ έναν από τους παλιούς μου ήρωες, και που επισήμανε κάτι που ειλικρινά δεν γνώριζα: και οι δυο γονείς του Αντονέν Αρτώ ήταν Έλληνες από την Σμύρνη που μετανάστευσαν στην Μασσαλία της Γαλλίας. Μάλιστα αρκετοί θεωρητικοί της δουλειάς του, αναφέρουν ότι το ελληνικό στοιχείο έπαιξε μεγάλο έργο στην προσωπικότητα και στο έργο τους ανδρός. Δεν περίμενα τίποτα λιγότερο από έναν άνθρωπο που μπαινόβγαινε συνέχεια στις ψυχιατρικές κλινικές της εποχής και που υπέστη δεκάδες ηλεκτροσόκ, από τον άνθρωπο που ανακάλυψε το Θέατρο της Σκληρότητας , από τον άνθρωπο που ήλπιζε ότι το θέατρο είναι μια νέα ελπίδα για τον κόσμο, από τον άνθρωπο που κατάφερε να «πουλήσει τον κόσμο», όπως είπε και ο Ντέιβιντ Μπόουι, από τον άνθρωπο που διατυμπάνισε: «Ζωή είναι να σε καίνε τα ερωτήματα».