Δεσποινίς Τζούλια, η ανάγκη της αυτοταπείνωσης

Χθες το βράδυ είδα το έργο του Αυγούστου Στρίνμπεργκ, «Δεσποινίς Τζούλια» στο θέατρο Βασιλάκου, στον Κεραμεικό. Είναι η δεύτερη φορά που βλέπω έργο του Σουηδού δημιουργού αυτή τη σεζόν, το πρώτο ήταν το υπέροχο «Σύντροφοι» στο Τόπος Αλλού. Είναι επίσης η δεύτερη φορά που βλέπω τη Δεσποινίδα Τζούλια φέτος, η πρώτη ήταν η κινηματογραφική διασκευή της Λιβ Ούλμαν με την Τζέσικα Τσαστέιν και τον Κόλιν Φαρέλ στους πρωταγωνιστικούς ρόλους.

Η υπόθεση του έργου: το βράδυ του θερινού ηλιοστασίου, το πιο μικρό βράδυ του χρόνου, η αριστοκράτισσα Τζούλια κατεβαίνει στην κουζίνα των υπηρετών. Εκεί θα κάνει παρέα με τον Ζαν, τον υπηρέτη του πατέρα της, του κόμη και την Κριστίν, την μαγείρισσα και αρραβωνιαστικιά του Ζαν. Η Τζούλια είναι κακομαθημένη και αδιάλλακτη, μόλις έχει διαλύσει τον αρραβώνα της με έναν πλούσιο δικηγόρο για ένα πείσμα. Ο Ζαν είναι ένας μορφωμένος και καλοβαλμένος υπηρέτης που προσδοκά την αναρρίχηση στην εξουσία. Η Κριστίν είναι μια μεγαλοκοπέλα, θρησκευόμενη που αποζητά μια ήσυχη και τακτοποιημένη ζωή με τον Ζαν. Η νύχτα είναι γιορτινή και όλοι οι υπηρέτες και οι χωριάτες γιορτάζουν πίνοντας και χορεύοντας. Η Τζούλια αναμειγνύεται μαζί τους, παρά την υψηλή κοινωνικά θέση της, χορεύει, πίνει και αναζητά την ελευθερία, ένα μερίδιο ευτυχίας. Μέσα στην όλη γιορτινή ατμόσφαιρα, φλερτάρει με τον Ζαν. Στην αρχή είναι ένα ακίνδυνο φλερτ- όσο μπορεί ένα φλερτ να είναι ακίνδυνο!- μεταξύ μιας γυναίκας και ενός άντρα. Αρχικά το πάνω χέρι το έχει η Τζούλια, ως ανώτερη κοινωνικά. Σύντομα όμως οι ρόλοι αλλάζουν, και ειδικά από την στιγμή που το φλερτ καταλήγει σε ολοκληρωμένη σεξουαλική πράξη, ο Ζαν παίρνει το πάνω χέρι ως ανώτερος λόγω του φύλου του. Από την στιγμή που η Τζούλια δίνεται στον Ζαν, η συμπεριφορά του αλλάζει: σταματάνε οι «περιττές ευγένειες», ο Ζαν αναλαμβάνει τα ηνία και το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι η κοινωνική του άνοδος, στο πρόσωπο της Τζούλιας δεν βλέπει μια γυναίκα, μια σύντροφο, μια ερωμένη, αλλά την οικονομική και κοινωνική του σκάλα! Φυσικά είναι αδύνατον να μείνουν πλέον μαζί στο αρχοντικό, αυτή ως κυρία και αυτός ως ο υπηρέτης της. Το σχέδιο του Ζαν είναι να πάνε μαζί στην Ελβετία και να αγοράσουν ένα ξενοδοχείο, φυσικά με τα χρήματα της Τζούλιας. Όταν αυτή, δηλώνει οικονομική δυσπραγία, αυτός την περιφρονεί και της προτείνει να αυτοκτονήσει, για να μην μειωθεί και άλλο κοινωνικά!

Όλο το έργο πραγματεύεται τις σχέσεις μεταξύ των δύο φύλων: το κυρίαρχο αρσενικό επιβάλλεται έναντι του θηλυκού. Φυσικά έχουμε και τις σχέσεις μεταξύ των τάξεων: Η Τζούλια παρόλο που είναι μια νεαρή γυναίκα επιβάλλεται έναντι του Ζαν και της Κριστίν που είναι οι υπηρέτες της. Η ίδια η Τζούλια αφήνεται να παρασυρθεί από τη λαγνεία της και το πάθος της για τον κατώτερο Ζαν, χωρίς να είναι πραγματικά ερωτευμένη μαζί του. Αφήνεται να αυτοταπεινωθεί χωρίς να έχει κάποιο συγκεκριμένο όφελος. Απλά χαίρεται το ζευγάρωμα, την ελευθερία της μιας και μοναδικής νύχτας, με όλες τις συνέπειες που κουβαλά αυτή. Η Κριστίν από την πλευρά της, παρότι γυναίκα και υπηρέτρια, νιώθει ανώτερη και από τους δύο, την ανωτερότητα αυτή της την δίνει η ηθική της υπόσταση, αφού είναι η μόνη αθώα και ευσεβής. Το σημερινό κοινό, είναι πολύ πιο εύκολο ίσως να δεθεί με την περσόνα του Ζαν, του καιροσκόπου ερωτύλου, που εκμεταλλεύεται την αρρενωπότητά του καθώς και τα γράμματα που ξέρει για να ανέβει κοινωνικά. Είναι επίσης πολύ εύκολο να δεθείς με την πιστή και ήρεμη Κριστίν, την κολώνα της κατώτερης κοινωνικής τάξης. Με αυτήν που δυσκολευόμαστε λίγο να δεθούμε είναι η Τζούλια, ξεπέφτει στα μάτια των ανθρώπων, μόνο και μόνο επειδή έκανε το λάθος να κάνει έρωτα με τον υπηρέτη της. Ας μην ξεχνάμε βέβαια ότι το έργο γράφτηκε στα 1890! Ασχέτως όμως της διαφοράς των εποχών και των κατεστημένων, χαρακτήρες σαν την Τζούλια υπάρχουν και σήμερα. Μπορεί να μην διακινδυνεύουν την ανωτερότητα της κοινωνικής τους τάξης, μπορεί να μην χρειάζεται να δραπετεύσουν από την οικογενειακή εστία για να βρουν την ελευθερία. Αλλά καλώς – κακώς, πολλές Τζούλιες υπάρχουν ακόμα, ψάχνουν κάπου τον εαυτό τους, ψάχνουν τον έρωτα που για τον άλφα ή βήτα λόγο, είναι απαγορευμένος, ψάχνουν ακόμα και την αυτοταπείνωση και την λύτρωση, ακόμα και αν αυτή συνεπάγεται την αυτοκτονία ή ακόμα και χειρότερες λύσεις. Τελικά, υπάρχει ένας λόγος που κάποια έργα παραμένουν κλασικά!