Ο Ρόμπερτ Μούζιλ, ο φασισμός και οι ανησυχίες της εφηβείας
Τις προάλλες είδα στο θέατρο την παράσταση « Οι αναστατώσεις του οικότροφου Τέρλες» , διασκευή του ομώνυμου μυθιστορήματος του Αυστριακού συγγραφέα Ρόμπερτ Μούζιλ. Ομολογώ ότι δεν γνώριζα τίποτα ούτε για τον ίδιο το συγγραφέα ούτε για το συγκεκριμένο έργο. Η διασκευή του έργου ανεβαίνει για πρώτη φορά στην ελληνική σκηνή, η σκηνοθεσία είναι της Γεωργίας Μαυραγάνη και πρωταγωνιστούν τέσσερις νέοι ηθοποιοί: Βαγγέλης Αμπατζής, Βασίλης Σαφός, Γρηγόρης Μπαλάς και Μπλερίμ Δαλιμπάι.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, ποιος είναι ο Ρόμπερτ Μούζιλ; Ο συγγραφέας γεννήθηκε στο Κλάγκενφουρτ της τότε Αυστροουγγαρίας το 1880, σπούδασε σε στρατιωτική σχολή και πήρε τα πτυχίο του μηχανολόγου αλλά σύντομα στράφηκε στη λογοτεχνία, στην ψυχολογία και στη φιλοσοφία. Οι «Αναστατώσεις του οικότροφου Τέρλες» είναι το πρώτο του βιβλίο, το οποίο βασίζεται σε προσωπικές του εμπειρίες, το έγραψε σε ηλικία 25 ετών….από ανία! Το αριστούργημά του- θεωρείται επίσης ένα από τα σημαντικότερα έργα του 20ου αιώνα- είναι το τελευταίο του μυθιστόρημα, «Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες», μια τριλογία που αφηγείται το τέλος της Αυστροουγγαρίας, την άνοδο του φασισμού και τη διαμόρφωση της νέας Ευρώπης. Ο ίδιος ο Ρόμπερτ Μούζιλ θεωρούσε ότι το λογοτεχνικό του έργο ήταν υποτιμημένο παρά το γεγονός ότι υπήρξε υποψήφιος για Νομπέλ λογοτεχνίας! Πέθανε το 1942 στην Ελβετία, κυνηγημένος από την πατρίδα του λόγω της επικράτησης του ναζισμού.
Οι «Αναστατώσεις του οικότροφου Τέρλες» αφηγείται την ιστορία του έφηβου Τέρλες, που φοιτά σε ένα ιδιωτικό, στρατιωτικό οικοτροφείο της Αυστρίας στις αρχές του 20ου αιώνα. Είναι ένα σοβαρό και καλό οικοτροφείο, στο οποίο στέλνουν τα παιδιά τους όλες οι καλές και εύπορες οικογένειες της Αυστρίας, προκειμένου να μορφωθούν και να ανατραφούν, να προετοιμαστούν για την είσοδό τους στην «καλή κοινωνία». Κάποια στιγμή οι οικότροφοι συλλαμβάνουν έναν συμμαθητή τους να κλέβει, αντί να τον παραδώσουν όμως στις αρχές του κολλεγίου ή αντί να τον συγχωρήσουν για την πράξη του, αποφασίζουν όλοι από κοινού να τον κρατήσουν ανάμεσά τους και να τον εκμεταλλευτούν. Με μια σιωπηρή συμφωνία, ξεσπάνε πάνω του όλα τα βίαια ένστικτά τους, τη σεξουαλική τους ορμή, τους πειραματισμούς τους. Σε ένα αυστηρά αντρικό περιβάλλον όπως αυτό του κολλεγίου των αρχών του 20ου αιώνα, οι νεαροί έφηβοι συνδιαλέγονται μόνο μεταξύ τους, δεν υπάρχει πουθενά η γυναικεία παρουσία, ευνοείται η ομοφυλοφιλία, είτε είναι εκ γενετής είτε επίκτητη, οι έφηβοι ανακαλύπτουν σιγά- σιγά τη φύση τους και την σεξουαλικότητά τους. Έως εδώ, τα πράγματα θα ήταν συμπαθητικά και ανθρώπινα, ο έρωτας είναι έρωτας και η σάρκα οδηγεί καλύτερα από κάθε λογική. Οι συγκεκριμένοι όμως έφηβοι βγάζουν από μέσα τους κάθε αρνητικό και βρόμικο συναίσθημα, εκμεταλλεύονται την αδυναμία του συμμαθητή τους, εκμεταλλεύονται μια κακή στιγμή ή ένα ελάττωμα, για να επιδείξουν την κυριαρχία τους, τον εγωισμό τους, μια βιαιότητα αποκρουστική και άρρωστη. Όλοι αυτοί οι νεαροί δεν είναι κακοποιά στοιχεία, το αντίθετο: είναι οι μελλοντικοί μεγαλοαστοί της Αυστριακής κοινωνίας, οι γιατροί, οι στρατιωτικοί, οι πολιτικοί, οι δικηγόροι κλπ. Και τελικά αυτό είναι το πιο αποτρόπαιο και το πιο άρρωστο κομμάτι της ιστορίας: όλα αυτά τα αίσχη όλη αυτή η βία, δεν προήλθε από κάποιο σοβαρό λόγο, ούτε από αλήτες! Προήλθε από μια μικρή αφορμή και από συνηθισμένους, αξιοπρεπείς ανθρώπους. Κάπως έτσι έγιναν και οι δύο μεγάλοι πόλεμοι που αιματοκύλισαν την Ευρώπη, κάπως έτσι ανέβηκαν τα λεγόμενα φασιστικά κόμματα, σεβαστοί αστοί τα στήριξαν και τα ενστερνίστηκαν. Όπως λέει και ο Ρόμπερτ Μούζιλ με την φωνή των ηρώων του: « Ας τον βασανίσουμε έως θανάτου, τι σημασία μπορεί να έχει αυτός ο άνθρωπος στον θαυμαστό μηχανισμό του κόσμου;;»
Αλλά, πώς μπορούμε να κρίνουμε εμείς οι ατελείς, ποιος άνθρωπος μπορεί να συνεισφέρει στην διάπλαση του κόσμου;; Πώς μπορούμε να κρίνουμε και να απομονώσουμε συνανθρώπους μας για τον οποιοδήποτε λόγο;